Τοπόλια – 'Ελος – Άγιος Δίκαιος

Δημήτρης Τσατσαρώνης – Βαλάντης Κωτούλας
Δημήτρης Καραζεπούνης – Μιχάλης Καραπατάκης

Η περιοχή αποτελείται κυρίως από ορεινές εκτάσεις στη δυτική Κρήτη και καλύπτει μια έκταση 5700 εκταρίων. Ξεκινά από τα Τοπόλια στα βόρεια (45 νοτιοδυτικά της πόλης των Χανίων), φθάνει στο όρος Δίκαιος (1.008 μ.) στα νότια, συνορεύει με το όρος Κουτρούλης (1.071μ. ) και την κορυφή του βουνού Ψηλό Κεφάλι (901 μ.) στα δυτικά, ενώ οι κοινότητες Σάσαλος και Μυλωνού αποτελούν το ανατολικό όριο. Περιλαμβάνει το φαράγγι των Τοπολίων με τον ποταμό Τυφλό καθώς και το γνωστό σπήλαιο της Αγίας Σοφίας. Δυο χιλιόμετρα νότια από τα Τοπόλια, μετά τη σήραγγα του φαραγγιού βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 290μ., προσανατολισμένο ανατολικά και είσοδός του έχει άνοιγμα πλάτους 16,50μ. Το κοίλωμα έχει εσωτερικές διαστάσεις 50 Χ 50μ και ύψος γύρω στα 50μ. Πέντε σειρές ψηλοί σταλαγμίτες σε πράσινες, πορτοκαλιές και άσπρες αποχρώσεις εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη. Οι σταλαγμιτικοί αυτοί σχηματισμοί έχουν πάρει διάφορες ονομασίες όπως Αρκούδα, Γίγαντες, νάνοι κλπ. Στην είσοδο του σπηλαίου υπάρχει το εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας και του Ιωάννη Προδρόμου. Κατά την λαϊκή παράδοση, την εποχή της εικονομαχίας ήταν κρυμμένη εδώ, μέσα στους σταλακτίτες, μια θαυματουργή εικόνα, ζωγραφισμένη στην Κωνσταντινούπολη. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως η εικόνα αυτή παρουσιάστηκε ξαφνικά, μέσα σε φωτοστέφανο, σε ένα χωρικό την ώρα που αυτός έσκαβε το χωράφι του, και του έδειξε το σημείο του σπηλαίου για να χτίσει το ξωκλήσι. Τις χρονιές 1954,1955 και 1957 ανακαλύφθηκαν όστρακα νεολιθικής, κλασικής και ρωμαϊκής εποχής. Το 1963 ανακαλύφθηκε πήλινο είδωλο που χρονολογείται από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Το ομώνυμο φαράγγι των Τοπολίων έχει μήκος 3χλμ με καλό μονοπάτι και πολλές μικρές σπηλιές. Το μέγιστο ύψος των βράχων είναι 700 μέτρα και το ελάχιστο πλάτος του είναι 30μ. Γενικότερα η περιοχή αυτή είναι από τις ελάχιστες καταπράσινες περιοχές του Νομού Χανίων με επιβλητικές άγριες καστανιές και πλατάνια. Ο Άγιος Δίκαιος(1008μ) είναι σημαντικός βιότοπος ορνιθοπανίδας και αποτελεί καταφύγιο για πολλά κινδυνεύοντα, αρπακτικά πουλιά. Η όλη περιοχή έχει ενταχθεί στο δίκτυο «Φύση 2000» ως σημαντικός βιότοπος που χρήζει προστασίας.